Antik kaynaklardaki adı "İda" olan Kaz Dağları, altın ve gümüş gibi çeşitli yeraltı maden arama faaliyetlerinin ve buna bağlı yoğun miktardaki ağaç kesme ve ormansızlaştırma çalışmalarının, ekosisteme verdiği kalıcı zararlar yüzünden, 3500 sene önceki Troya Savaşı'ndan bu yana, en zor günlerini yaşıyor. 

Bizler, Kaz Dağları ve bünyesindeki ormanların ve Kaz Dağları havzasında yer alan antik kentler ile otantik köylerin, Birleşmiş Milletler UNESCO Dünya Kültür ve Doğa Mirası Listesi'ne alınmasını ve bölgedeki maden arama faaliyetlerinin aciliyetle sonlandırılmasını talep ediyoruz. Çünkü, bölgedeki doğal ve kültürel varlıklara bağlı olarak var olan doğa dostu kültürel/ekolojik turizm potansiyelinin ve endemik florası ve faunası ile ekolojik değerin, madenlerin ekonomik değerinden çok daha anlamlı ve değerli olduğunu düşüyoruz. 

Kaz Dağları Milli Parkı sınırları, havzanın tüm orman dokusunu içine alacak şekilde genişletilmeli ve buralar "maden sahası" olmaktan kurtarılmalıdır. 

Kaz Dağları'nın UNESCO Dünya Kültür ve Doğa Mirası listesine alınmasıyla da, bölgede başta siyanürle altın arama faaliyetleri başta olmak üzere, bölgenin tarihi, kültürel ve doğal potansiyeline zarar veren her türlü faaliyetle mücadele etmek ve buradaki ekolojik dengeyi koruyarak, dünyanın en önemli mitolojik ve ekolojik birikimine sahip bölgelerinden birini, gelecek nesillere daha sağlıklı aktarmak, daha olanaklı hâle gelecektir.

Bölgedeki tek bir madenin kapatılması ya da ruhsatının iptal edilmesi, Kaz Dağları'nın geleceği için yeterli değildir: Bir maden kapatılır, yerine başkaları gelir: Kaz Dağları  meselesi, siyaset üstü tutulması gereken hassas bir konudur ve kamu yararı gereği, bu konuda sorumluluk hisseden her vatandaş, elinden geleni yapmalıdır. Kaz Dağları, bir partinin, örgütün ya da şirketin değil, herkesindir. Yalnızca milli düzeyde değil, dünya çapında mühim bir coğrafyadır.

Bu bağlamda, Kaz Dağları'nın UNESCO Dünya Kültür ve Doğa Mirası Listesi'ne alınması ve milli park sınırlarının buna göre yeniden tanzim edilerek genişletilmesi talebimiz doğrultusundaki gerekçelerimizi şöyle sıralıyoruz:

- Kaz Dağları, Kaz Dağları Milli Parkı sınırlarının içinde ve dışında kalan orman dokusuyla, dünyanın en önemli oksijen kaynaklarından biridir. Başta astım ve akciğer kanseri hastaları olmak üzere, bu dağlar, birçok insan için doğal şifa kaynağıdır. Kaz Dağları'nda altın madenleri uğruna kesilen ağaçların yerine aynı sayıda fidan dikmek, kaybedilen ekosistemi yerine getiremez.

- Kaz Dağları, sıradan bir dağ silsilesi değildir: Antik Troya bölgesinde yer alır. İzmirli Homeros’un İlyada Destanı, Troya Savaşı'nın son 42 gününü anlatır ve bu ölümsüz eser, Kaz Dağları'nı, yani İda'yı, eser içinde sayısız kereler anmıştır. Bu eser, Batı Edebiyatı'nın başlangıç eseri olduğu gibi, Yunan Mitolojisi'nin de en eski yazılı kaynağı olarak kabul edilir. Kaz Dağları demek, Troya demektir.

- Troya Savaşı’nın başlama sebebi olarak anlatılagelen “Üç Güzeller Yarışması”, İda’da, bugünkü Altınoluk sınırlarında kalan Antandros antik kentinin Paris Tepesi'nde yapılmıştır: Dünyanın ilk güzellik yarışması budur. Mitosa göre; Hera, Afrodit ve Athena arasında geçen yarışma, dünyaca ünlü birçok tablonun da konusudur: Dünya tarihinde birçok ressam, heykeltıraş, şair ve yazar, bu temayı eserlerine taşımıştır. Hollywood bile buraya kayıtsız kalamamış, Troy filmiyle ve Netflix'teki Troy dizisiyle,  bölgenin yeni nesillerce de dünya çapında  tanınmasına önayak olmuştur.

- Kaz Dağları (İda), Yunanistan'ın Olympos Dağı, Türkiye'nin bir diğer dağı olan Ağrı (Ararat) Dağı ile birlikte, dünyadaki mitolojik potansiyel bakımından en önemli üç dağdan biridir.

- İlyada'ya göre, Olymposlu tanrılar, Troya Savaşı’nı, İda’dan, Gargaros zirvesinden izlemişlerdir. 

- Dünyaca ünlü lirik şair Sappho, Lesvos (Midilli) Adası kıyılarından İda’ya baka baka yazmıştır en güzel şiirlerini. Türk Edebiyatı'nın medar-ı iftiharları, Yaşar Kemal ve Sabahattin Ali, Kaz Dağları anlatıları yazmışlardır: Sabahattin Ali, Kaz Dağları'nın eteğindeki Edremit'te yaşamış, başta Kuyucaklı Yusuf ve Hasanboğuldu eserleri olmak üzere, bu toprakları edebiyat tarihine özenle işlemiştir.

- Büyük İskender'in de hocası olan dünyaca ünlü filozof Aristoteles, İda’nın eteğinde, Assos’ta kurmuştur felsefe okulunu. Burada 3 yıl yaşamış, evlenmiş ve çocuk sahibi olmuştur.

- İskender’i "Büyük İskender" yapan tarihi Granikos Savaşı, Biga Çayı kıyılarında  kopmuştur.

- Pers Kralı Kserkses, 5 milyon askeriyle İda'dan yürümüştür Atina’ya. Ardından, tarihin ilk "boğaz köprüleri"nden birini, Çanakkale Boğazı'na (Hellespont'a) kurmuştur. 

- Büyük İskender, Jül Sezar, Fatih Sultan Mehmed, Mustafa Kemal Atatürk gibi liderler, Troyalı kahramanları anmak için buraları bilerek gezmiş, hâttâ Troya Savaşı kahramanları için bölgede çeşitli yerlere çelenkler bırakmışlardır.

- Halikarnassolu tarihçi Heredot "Historia" adlı eserinde, dünyaca ünlü coğrafyacı Amasyalı Strabon ise "Geographika" adlı eserinde, İda'nın öneminden dem vurmuştur.

- Homeros'un ölümsüz eseri İlyada'ya göre; İda’dan Aşil geçmiştir, Troyalı Hektor da başta olmak üzere Troyalı liderler, bu toprakları savunurken ölmüştür.

- Dünyaca ünlü kayıp Palladion heykeli, Troya'nın kahramanı Hektor'un mor kadifeye sarılı altın kutudaki naaşı gibi, İda’da gömülüdür.

- Romalı büyük ozan Vergillius (Virgil), Aeneas Destanı’nı Antandros’tan başlatır. Buna göre bugünkü İtalya'nın Roma şehri, ilk kez Lavinium ismiyle, Kaz Dağları'nın kıyısındaki Antandros'tan denize açılan Aeneas tarafından kurulmuştur. Ayrıca, dünya çapında "Barbar Conan" olarak tanınan çizgi romana konu olmuş göçebe kavim Kimmerler, dünya tarihinde sadece bu bölgede, Kaz Dağları'nın Antandros kentinde yerleşik olarak yaşamıştır. Antandros, antik zamanlarda, Foça (Phokaia) ve Symi Adası gibi, dünyaca ünlü "tekne yapım ustalığı" ve hızlı tekneleriyle tarihte ünlüdür.

- Avrupa medeniyetinin doğmasına sebep olan "Rönesans"ı felsefi ve fiili olarak ateşleyen, dünyaca ünlü, Floransalı Medici ailesi, İda’dan taşıdıkları katranla zengin olmuştur. Assos, aynı zamanda, tarihte, volkanik özellikli "insan yiyen taşı" ile meşhurdur. 

- İda’da, Assoslu kitarocu Stratonikos şarkılar söyler: Burası, “bin pınarlı, vahşi hayvanlar anası”dır, kuzey Ege'dir. Panlar, satyrler, nymphler, müzler, İda pınarlarında yaşar, şakır, yüzer. İda demek, dünya tarihinin mitolojik birikimi demektir.

- Mitolojiye göre; Zeus, Ganymedes’le burada, bugünkü Adatepe Köyü'nde, Zeus Altarı'nda sevişmiştir.

- Hera’yla Zeus İda’da evlenmiştir.

- Paris, Afrodit’e İda’da âşık olmuş, Onione’sinden İda’da af dilemiştir.

- Hermaphroditos, İda’da büyümüştür.

- Kaz Dağları'nda "Tahtacılar" olarak tanınan Tahtacı Türkmenleri yaşar. Bu dağlara Fatih Sultan Mehmed tarafından Toroslar'dan bizzat yerleştirilmişlerdir. Bu halkın köylerindeyse, dünyanın en zengin mitoloji ve sembolizm birikimi saklıdır: Kaz Dağları'na ismini veren kaz da başta olmak üzere tüm kuşlar ve ağaçlar, bu insanlar için kutsaldır. Kaz, dünyada en yüksekten uçan kuştur; on iki bin fit yüksekten uçar: Türk Hava Yolları'nın logosunda bile bu sebeple Kaz figürü bulunur: Eski Orta Asya Türk inancındaki "gök tanrı"nın sembolü olan Kaz, bölgede halen ismiyle de olsa yaşar. Türkmen inancında gök tanrının kuşu olan kaz, Yunan mitolojisindeyse Zeus'un kartalıdır.

- Yerel efsanelerden biri olan Sarıkız inancı ve Kazavlusu kültü, Kaz Dağları'nda yaşamakta olan yerel halk için, halen kutsaldır. Her yılın Ağustos ayının son on beş gününde, buradaki halk, Kaz Dağları'nın zirvesinde, Kazavlusu'nda ve Sarıkız Zirvesi'nde kamp kurar: Eski usûl şaman çadırlarında konaklayarak, Sarıkız için hayırlar yapar, çeşitli anma törenleri düzenlerler. Yöredeki bu halkın mezar taşlarında bile "kaz ayağı" damgası bulunur. Bu halk için Ay'ın Kaz Dağları'na göre konumu ve Sirius B Takımyıldızı, büyük önem taşır. 

- UNESCO tarafından verilen teşekkür belgesi ve daha onlarca uluslararası ödülü bulunan ve Türkiye'nin ilk özel müze girişimi sayılan Tahtakuşlar Köyü Alibey Kudar Etnografya Galerisi, Kaz Dağları'ndaki Tahtakuşlar Köyü'nde bulunur. Bu müzede 70.000 yıllık takı ve sembolizm evrimi ile şamanizme dair çok köklü bir birikimle tanışmak mümkündür. Burası, Anadolu'nun en mühim şamanizm ve sembolizm merkezidir.

- Kaz Dağları, başta insanlar olmak üzere, dağ havzasındaki birçok canlı için çok zengin su kaynaklarına sahiptir. Homeros'un tabiriyle “Bin pınarlı, vahşi hayvanlar anası İda”'nın sayısız pınarı ve yeraltı su kaynağı, bugün Türkiye'nin komşusu Yunanistan'ın Midilli Adası'nın (Lesvos) bile ana su kaynağıdır... Dünyanın en önemli "uzo" markaları, Kaz Dağları'nın sularıyla reçetelendirilir.

- Kaz Dağları'ndaki siyanür tehdidi altında bulunan zengin su kaynakları, Kaz Dağları'ndaki insanların geçim kaynaklarından olan 12 milyon adet zeytin ağacı için de hayatî olduğu gibi, endemik birçok hayvanın ve bitkinin anavatanı olan Kaz Dağları'nın, faunası ve florası için de en önemli hayat kaynağıdır. Dünyanın lezzet bakımından en kaliteli zeytinyağı üretimi, bu bölgede yapılır. 

- Kaz Dağları Milli Parkı ve çevresinin, jeomorfolojik, faunistik ve floristik, hidrolojik, tarihi, kültürel, arkeolojik, mitolojik ve sosyaekonomik değerleri göz önüne alındığında, bölge, UNESCO kriterleri çerçevesinde “Jeopark” potansiyeline sahiptir. Bu alan ayrıca Important Plant Areas (IPAS) by Planta Europa and WWF’nin de listesinde yer almaktadır.

- Kaz Dağları Göknarı ismi verilen göknar türü (Abiesnordmannianasubsp. equi-trojani), dünyada sadece bu bölgeye özgü endemik bir ağaç türüdür. Bölgede ayrıca 79 endemik  bitki türü yaşamaktadır. Bölgede doğal olarak yetişen bitki türlerinden 153’ü gıda, 130’u ilaç, 25’i yem ve 45 tür de el sanatları alanında değerlendirilmektedir. Diğer 66 bitki türü de daha farklı alanlarda kullanılmaktadır. Bu bölge, ekoturizm açısından da dünyanın sayılı yerlerindendir. 

- Tarihi Troya bölgesindeki Kaz Dağları havzasında, Antandros ve Assos da başta olmak üzere, dünyaca önemli birçok antik kent ve kalıntı bulunur. Arkeologlarca keşfedilmesi beklenen daha birçok kalıntı, Kaz Dağları'nın kültürel hazinesi olarak alanda mevcuttur. Troya medeniyetine bağlı birçok tarihî ve mitik olayın anavatanı İda'dır.

- Balıkesir ve Çanakkale sınırlarında kalan Kaz Dağları, Adatepe ve Yeşilyurt gibi mimari yapısı çok iyi muhafaza edilmiş otantik köyleriyle de ünlüdür.

- Kaz Dağları, Türkiye'de meditasyon ve yogayla ve dahası doğa yürüyüşü ile ilgilenen birçok insanın da özel ilgi alanında olan, enerjisi bakımından da "özel" olarak değerlendirilen, nev-î şahsına münhasır bir bölgedir. Turizm bakımından ekoturizm çiftlikleri, agroturizm ve meditasyon kampları ile trekking rotaları, bölgede çok yaygındır. Kaz dağları demek "nefes" demek, "hayat" demektir.

- Bölgede nefes alıp veren binlerce insan, hayvan ve bitkinin geleceği için Kaz Dağları, "gelecek" demektir: Buralar, gelecek kuşaklar için de büyük bir kültürel/ekolojik turizm potansiyeline sahiptir ve yukarıda saydığımız tüm bu sebeplerle,  Kaz Dağları'nın UNESCO Dünya Kültür ve Doğa Mirası Listesi'ne alınmasını ve var olan milli park sınırlarının genişletilerek bölgedeki tüm orman dokusunu kapsamasını talep ediyoruz. 

Çünkü... Kaz Dağları'nın üstü, "altın"dan değerlidir. Çünkü Kaz Dağları, birkaç şirketin değil, hepimizindir.

OZAN ÖNEN (@ozanonen)(Yazar) & DİCLE DOĞAN (@hareketamiri)(Performans Sanatçısı-Koreograf)