Það er staðreynd að íslenskir foreldrar vinna mun fleiri stundir á viku en aðrir
foreldrar á Norðurlöndum. Reglulega benda alþjóðlegar skýrslur og innlendir
sérfræðingar á þörfina á umbótum þegar kemur að umönnun og uppeldi barna
okkar. Í 253 umsögnum um frumvarp til nýrra fæðingarorlofslaga kemur skýrt
fram að foreldrar og fjölskyldur eru undir miklu streituálagi á viðkvæmu
æviskeiði barna sinna. Félag íslenskra fæðinga- og kvensjúkdómalækna talar
fyrir ákvæði um meðgönguorlof frá 36. viku sem dregst ekki frá réttindum eftir
fæðingu. Einnig er lagt til að feður fái umönnunarorlof fyrsta mánuð eftir
fæðingu barns til stuðnings móður og barni án þess að það dragist frá
fæðingarorlofsréttindum.

FYRSTU FIMM tekur undir með félagi íslenskra fæðingarlækna.

Mikið álag er á konur á seinni hluta meðgöngu, jafnvel þó þær séu í eðlilegri
meðgöngu án sjúkdóma eða fylgikvilla. Því er mjög algengt að þær leiti til
mæðraverndar og lækna til að fá veikindavottorð vegna algengra fylgikvilla
meðgöngunnar. Í núverandi lögum eru ákvæði um að konur geti hafið
fæðingarorlof fyrir fæðingu en þá skerðist tíminn eftir fæðingu samsvarandi.
Það er reynsla fagfólks í mæðravernd að konur vilja ekki nýta þennan rétt því
hann skerðir orlof eftir fæðingu. Álag á lækna og ljósmæður myndi einnig
minnka vegna kvartana um einkenni á meðgöngu, sem eru eðlileg, og
vottorðaskrif. Í Noregi og Danmörku eru ákvæði samsvarandi þeim sem hér eru
lögð til. Við teljum að íslenskar konur eigi ekki síður en kynsystur þeirra á
Norðurlöndum rétt á að hætta vinnu við 36. viku meðgöngu. 

Frekari upplýsingar

Í Noregi og Danmörku eru ákvæði í lögum að konur hefji fæðingarorlof á 36 viku meðgöngu án skerðingar eftir fæðingu. Við teljum að íslenskar konur eigi, ekki síður en kynsystur þeirra á norðurlöndum, að hafa þennan rétt. Þess má geta að ákveðin sveitarfélög hér á landi (sbr. Hveragerði) hafa nú þegar hafið þessa vegferð og því er þetta ekki óþekkt hér á landi.

Ójafnvægi milli vinnu og fjölskyldulífs
Atvinnulífið vill ráða til sín ungt og hæfileikaríkt fólk en fyrstu starfsárin á vinnumarkaði eru oft talin gjöfulust. Ungt fólk er oft á tíðum bæði að stíga sín fyrstu skref á vinnumarkaði og á sama tíma að stofna fjölskyldu en þessu fylgir óhjákvæmilega mikið álag og streita. Niður­stöður rannsókn­a­, sem birt­ust í Journal of Occupati­onal Health Psychology, styðja þetta en fólk með ung ­börn eru jafnan óánægðari í vinnunni vegna mikils álags. Í ýmsum mikilvægum atvinnugreinum á Íslandi er ungt fólk á vinnumarkaði takmörkuð auðlind og því mikilvægt að styrkja unga foreldra svo þeir upplifi aukið jafnvægi á milli vinnu og fjölskyldulífs.

Vinnuveitendur gætu aukið vellíðan og tryggð starfsmanna sinna með því að bæta þeim upp launamissi í fæðingarorlofi að hluta eða öllu leyti sem hluta af uppsöfnunum fríðindum t.d. í þremur stigum eftir 2, 4 og 6 ár í farsælu starfi.

Álag á parasambönd foreldra með ung börn
Rannsóknir, m.a. Johns Gottmans, sýna að fæðing barns reynir umtalsvert á parasambönd, sérstaklega fyrstu þrjú árin. Allt að 70% foreldra upplifa minni ánægju í parsambandinu á þessum tíma og ágreiningur allt að áttfaldast en sterkar vísbendingar eru um að hér á landi ríki ákveðin þöggun um þá streitu sem barneignir hafa á parasambönd. Fyrstu fimm leggja til að verðandi foreldrum bjóðist jafnréttisfræðsla (á sömu forsendum og önnur starfstengd fræðsla) til að draga úr óánægju og ágreiningi foreldra, börnum þeirra til hagsbóta. Einnig getur markviss stuðningur og fræðsla fyrir unga foreldra sbr. SES Samvinna eftir skilnað – barnanna vegna, komið í veg fyrir langtíma áhrif skilnaðarátaka á börn en sýnt hefur verið fram á að verkefnið dragi verulega úr geðrænum erfiðleikum og veikindum þátttakenda (COWI, 2020).

Bæta þarf stöðu barnafjölskyldna á Íslandi og fyrirbyggja skaða sem þessi hópur verður fyrir vegna álags og streitu. Ákall FYRSTU FIMM er liður í að vinna að framförum á þessu sviði hér á landi.